Rəngli qiymətli daşların sertifikatlaşdırılması ilə bir neçə nüfuzlu laboratoriya məşğuldur. Bunlara  artıq qeyd etdiyimiz GIA, Gubelin (1920-ci illərdən mövcuddur) İsveçrə laboratoriyası, IGI (adı International Gemological Institute (Beynəlxalq hemmoloji institut) kimi açıqlanır; təşkilatın nümayəndəlikləri Antverpendə, Nyu-Yorkda, Honkonqda, Mumbaidə, Banqkokda, Tokioda, Tel-Əvivdə və bir sıra digər şəhərlərdə yerləşir) aiddir. GSI (Gemmological Science International) və AGS (American Gem Society) təşkilatları da etibar qazanmışlar. Əsas qayda – laboratoriya müstəqil olmalı və daşların hasilatçıları və satıcıları ilə əlaqəli olmamalıdırlar. 

Həmçinin, bilmək lazımdır ki, nüfuzlu laboratoriyanın sertifikatının həqiqiliyini yoxlamaq olar. Əksər müstəqil laboratoriyalar sertifikatı nömrəsinə görə yoxlamağı təklif edirlər ki, onu  birbaşa təşkilatın saytında müvafiq bölmənin xüsusi sətrinə daxil etməklə yoxlamaq olar.

Qiymətli daşlar möhkəm olsalar da, onlara qulluq göstərmək lazımdır. Bəzi qiymətli daşlar məişətdə istifadə olunan kimyəvi maddələrə və temperatur dəyişikliklərinə xüsusilə həssas olurlar. Qiymətli daşlar ehtiyatla təmizlənməlidir.

Təmizləmə

Zinət əşyasını çıxardıqdan sonra onu məhz zinət əşyaları üçün nəzərdə tutulmuş yapışmayan təmizləyici ilə təmizləyin. Əvvəlcə təmizləyicinin məhz həmin qiymətli daş üçün zərərli olmadığını müəyyən edin. Yumşaq parça ilə çirki və ya hər hansı digər qalıqları təmizləyin.

Saxlanma

Qiymətli daşdan olan zinət əşyası qutuda  və ya yumşaq bir parçanın içərisinə bükülmüş vəziyyətdə saxlanılmalıdır ki, onun daşları başqa zinət əşyalarına toxunmasın. Qiymətli daşlar qızıldan, gümüşdən və ya platindən daha sərt olduğundan, ayrıca saxlanılmazsa, başqa zinət əşyalarını cıza bilər.

Köhnəlmə

Yaqut və sapfir kimi qiymətli daşlar öz möhkəmliyinə görə brilyantdan sonra ikinci yerdə olsalar da, bu, onların dayanıqlığının ölçüsü deyil. Bu daşlar cızılmaya qarşı demək olar ki, brilyant qədər dayanıqlıdırlar. İti səthlər, zərərli kimyəvi maddələr və kəskin zərbələr hətta ən sərt daşları belə, zədələyə bilər.

Qiymətli daşdan olan zinət əşyanızı ən sonda taxın və ziyafət bitdikdə hər şeydən əvvəl çıxarın. Onu ehtiyatla saxlayın ki, nəsildən-nəslə keçə bilsin.

Ən yüksək qiymətləndirilən qiymətli daşlardan biri olan yaqut - güc, məhəbbət və ehtirası ifadə edən qırmızı-universal rəmzidir. Bundan başqa, yaqutun qiymətləndirilməsi zaman əsas rolu onun rəngi oynayır. Zəngin, dərin... Təsadüfi deyildir ki, yaqutun ən bahalı hesab edilən çaları “göyərçin qanı” adlandırılır. İnanılmaz qiymətə satılan bu çalardakı daşlar Birmada çıxarılır.

ABŞ-ın 2008-ci ildə Birma yaqutlarına embarqo tətbiq etməyə başlamasından sonra (daha sonra dünyanın digər ölkələri də bu embarqonu dəstəkləmişdir) bazardakı yüksək keyfiyyətli yaqutların həcmi azalmışdır və beləliklə qiymətlər yenidən yüksəlmişdir. Lakin bu cür zinət əşyalarının və digər ölkələrin (məsələn, Tailand, Tanzaniya, Mozambik, Şri-Lanka, Keniya, Madaqaskar və Viyetnam) mədənlərində istehsal edilən qiymətli daşların, habelə embarqonun qüvvəyə minməsinədək (2007-ci ilədək) istehsal edilmiş və sertifikatlaşdırılmış Birma yaqutlarının istifadə edilməsi fakt olaraq qalmaqdadır.

Lakin gəlin siyasəti bir tərəfə qoyaq və bu heyrətamiz almaz şpatının rənginə qayıdaq. Rəng nə çox tünd nə də çox açıq olmalı, çəhrayıya çalmalıdır. Axırıncı qeyd etdiyimiz məsələni zərgərlik mütəxəssisləri arasında mübahisə predmeti hesab etmək olar: bu daş ümumiyyətlə yaqut sayılmalıdır mı? Yoxsa o, almaz şpatının tamamilə digər növü olan çəhrayı sapfirdir? Zərgərlik mütəxəssisləri yaqutun rəngini müəyyən qiymətli daş standartlarının köməyi ilə müəyyən edirlər.

Yaqutun rəngi və cəlbediciliyi ona baxmaq üçün istifadə etdiyiniz işıqlandırmanın süni, yaxud təbii olmasından asılı olaraq böyük ölçüdə dəyişə bilər. Bu səbəbdən yaqutdan istifadə edilmiş məhsulları gün işığında görmədən almaq lazım deyil: süni işıqlandırmanın qırmızı spektri altında heyrətamiz görünən digər daşlar gün işığı altında tamamilə “sönə” bilər.

Brilyantlarda olduğu kimi yaqutlarda da saflıq əhəmiyyət kəsb edir. Lakin burda bir vacib amil var: brilyantın ən yüksək keyfiyyətlisi – Flawless («Qüsursuz») hesab olunur, lakin yaqutun qatışıqsızı ümumiyyətlə mövcud olmur. Digər məsələ onların necə yerləşdirilməsindən ibarətdir: nə qədər az gözə görünsə daşın gözəlliyinə (gücünə) o qədər az təsiri olar, bu da o qədər yaxşıdır. Əksinə, müəyyən qatışıqlar daşın estetikasına müsbət istiqamətdə təsir göstərə bilər. Buna misal kimi, bəzi iynəşəkilli qatışıqları göstərmək mümkündür. Daşı kaboşon formasında yonarkən, bu qatışıqlarla əlaqədar onun üzərində ulduzu xatırladan bir forma görünür. Yaqutun bir neçə növü, o cümlədən sapfir, şpinel, berill və qranat üçün də xarakterik olan bu effekt asterizm kimi tanınır.

Yaqutun çəkisinin artması onun dəyərinə ciddi təsir edir, çünki bir karatdan ağır çəkiyə malik olan yüksək keyfiyyətli yaqutlar artıq nadir hesab edilir.Yaqutlara əksər hallarda “yastığı” və “oval”, habelə adi yumru və armudu formalarda rast gəlinir və onlar həmçinin almazla “zümrüdü” və “marquis” formalarında kəsilir. 

Moos şkalası: 9.0

Mövcud rənglər: Qırmızı

Cilalanmamış

Cilalanmış

Yaqut kimi, sapfir də öz rənginə görə dəyərli hesab olunur. Ən qiymətli sapfir mavi sapfir hesab olunur və o tez-tez “göyçiçək” adlandırılır – Kəşmir sapfirləri də elə bu çalarına görə yüksək qiymətləndirilirlər. Lakin sapfirin rəng çalarları mavi çalarlarla məhdudlaşmır: belə ki, sapfir çəhrayı, bənövşəyi, sarı... rənglərdə ola bilər.Onların hər biri zinət əşyalarında tez-tez istifadə edilir.

Baxmayaraq ki, mavi sapfir ən qiymətli sapfir hesab edilir, burada bir istisna mövcuddur: padparadşa sapfiri; onun qeyri-adi rəngi müxtəlif formalarda təsvir olunur: onu “günəş rəngli” və hətta “qızıl balıq rəngli” adlandıranlar vardır.

Sapfir buqələmun xarakterinə malik ola və işıqdan asılı olaraq öz rəngini dəyişə bilər. Daşın bu xüsusiyyəti sertifikatda göstərilir və rəng dəyişməsi “zəif”, “orta” və ya “güclü” olmaqla qeyd edilir.

Yaqutların olduğu kimi mavi sapfirlərin də çox vaxt qatışıqları olur. Lakin yaqutlardan fərqli olaraq sapfirlərin saflığı  daha yüksəkdir. Yüksək saflığa malik olan sapfirlər nadir tapılır və çox dəyərlidir. Yaqutlarda olduğu kimi bəzi qatışıqlar sapfirin dəyərini artıra bilər.

Bu yuxarıda da qeyd etdiyimiz ulduz effekti ilə bağlıdır. Sapfirlərdə hətta mikroskopla belə çətinliklə görünən kiçik qatışıqlar qeyd edilən Kəşmir sapfirlərinə məxməri bir çalar qata bilər.

Yaqutlarda olduğu kimi sapfirlərin digər xüsusiyyətləri ilə yanaşı karatı nə qədər çox olarsa qiyməti o qədər yüksək hesab edilə bilər. Lakin böyük ölçülü sapfirlərə eyni ölçülü yaqutlarla müqayisədə daha çox rast gəlinir. 

Moos şkalası: 9.0

Mövcud rənglər: Rəngsiz, Mavi, göy, Yaşıl, Sarı, Narıncı, Qəhvəyi, Çəhrayı, Al qırmızı, Boz, Qara, Rəngbərəng

Cilalanmamış

Cilalanmış

Zümrüd Böyük Üçlük adlandırılan qiymətli daşların biridir. Yaqut və sapfir kimi, o da öz rənginə görə yüksək dəyərli hesab olunur. Yaşıl yaxud göyümtül rəngə çalan zümrüd bəzi dillərə “yaşıl daş” kimi tərcümə olunur və şübhəsiz ki, o, uzun illər zərgərlikdə yaşıl rəngin nümunəsi kimi hesab edilmişdir. Çox vaxt rəng dəyişikliyi daşın mənşəyi ilə izah olunur, lakin faktiki olaraq, eyni çalarlı daşları müxtəlif yataqlarda aşkar etmək mümkündür. əgər daşın rəngi daha çox sarı yaxud mavi rəngə çalarsa, o zaman o, zümrüd qaşı kimi deyil beril qrupuna aid digər daş kimi götürülür.

Qiymətli daşın üzərindəki rəng bölgüsü onun çalarları kimi mühümdür. Rənglərin daha həmahəng bölündüyü və rəng zonaları müşahidə olunmayan daşlar ən yaxşı daşlar hesab olunur.

Qatışıqlar zümrüd üçün də xarakterikdir. Bundan əlavə, zərgərlik keyfiyyətli əksər zümrüdlərdə adi gözlə görünən qatışıqlar müşahidə olunur. Hazırda yalnız xüsusi cihaz vasitəsilə seçilə bilən qatışıqlı zümrüdə nadir hallarda rast gəlinir. Ən vacibi bu qaşın adı gözlə seyr edildiyində yaratdığı (təmiz yaxud saxta) təəssüratdır.

Zümrüd qaşlı zərgərlik məmulatlarına qulluq edərkən yaxud saxlayarkən, yadda saxlamaq lazımdır ki, xüsusilə brilyant yaxud korundla müqayisədə, zümrüd Moos şkalasına əsasən möhkəm daş sayılır. Bu səbəbdən, zümrüdü digər qiymətli daşlar və metallardan uzaq saxlamaq zəruri hesab olunur. (xüsusilə daşınma zamanı).

Moos şkalası: 7.5-8.0

Mövcud rənglər: Yaşıl

Cilalanmamış

Cilalanmış

Berilin bu növü zərgərlik dünyasında özünün tünd mavi və göyümtül yaşıl rəngi ilə tanınır. Qiymətli daşın rəngi nə qədər təmiz və intensiv olarsa, onun qiyməti bir o qədər çox olar (buna görə də akvamarin tez-tez süni saflaşdırmaya məruz qalır)

Zərgərlik məmumatlarında  çəkisi 5 karatdan yuxarı iri həcmli akvamarinlərə rast gəlmək mümkündür. Bu daşın bir çox başqa daşlardan əhəmiyətli fərqi ondan ibarətdir ki, kiçik həcmli akvamarinlər cəlbedici görünmək üçün nadir hallarda lazımi işıq intensivliyinə malik olur. Məhz buna görə, çəkisi 5 karatdan az olan daşlar bir karatın qiymətinə görə daha iri daşlardan baha qiymətə satıla bilər. 

Moos şkalası: 7.5-8.0

Mövcud rənglər: Göy

Cilalanmamış

Cilalanmış

Karnelian – xalsedonun (kvars qrupu) növlərinə daxildir. O  həm işıq ötürən (şəffaf) həm də tamamilə qeyri şəffaf ola bilər. Karnelianın rəngi sarımtıl və narıncı-qırmızı rəngdən təmiz qırmızı rəngə və qırmızımtıl qəhvəyi rəngə çevrilir.

Qədimdən bu günə qədər karnelian zərgərlik işlərində və dekorativ-tətbiqi incəsənətdə istifadə olunur: Şumer ustaları, o cümlədən Qədim Misir və İran ustaları bu materialdan istifadə etmişdir. Qədim Romada zərgərlik məmulatlarında karnelian nümunələrinə tez-tez rast gəlmək mümkündür – misal üçün karnelian kamey və intalinin əsasını təşkil etmişdir.

Almaniyada daş oymaçılığı incəsənəti ilə məşhurlaşan İdar-Oberştayn şəhəri məhz karnelian və əqiq daşlarının yataqları ətrafında XV əsrdə salınmışdır. 

Moos şkalası: 7.0

Mövcud rənglər: Qırmızı, Narıncı

Cilalanmamış

Cilalanmış

Qədim zamanlardan mərcan, xüsusilə də onun çəhrayı və qırmızı növləri zərgərlik və dekorativ-tətbiqi incəsənətdə istifadə olunur. 

Mərcan daşından hazırlanmış göz muncuqları İsveçrədə aparılmış qazıntılar zamanı aşkar edilmişdir və onun üzərində bizim eradan əvvəl səkkizinci minilliyə aid atributları görmək mümkündür. Şumerlər, qədim misirlilər və çinlilər mərcandan bəzək əşyalarında və dekorativ predmetlərdə istifadə edirdilər. İtalyanın Kampaniya regionunda Torre-del-Qreko şəhəri Mərcan daşından bəzək əşyalarının və daş plastikasının yaradılması ənənəsinə malik Avropa mərkəzidir. Bunun əsas səbəbi isə İlk növbədə Aralıq dənizinin çəhrayı və qırmızı mərcanın əsas mənbəyi olmasıdır. Kommersiya məqsədləri üçün istifadə olunan mərcan daşını həmçinin Yaponiya və Çin sahillərində suda  tapmaq mümkündür.

Mərcan xüsusilə də onun çəhrayıdan qırmızıya doğru ən dəyərli çalarları zaman keçdikcə nadir tapıntıya çevrilir (belə ki, Aralıq dənizində 1970-ci illərlə müqayisədə 2000-ci illərdə dörd dəfə azalmışdır) və bununla əlaqədar artıq bazarda çox sayda tərkibi yaxşılaşdırılmış mərcanlar mövcuddur. 

Moos şkalası: 3.0 -4.0

Mövcud rənglər: Ağ, Qırmızı, Narıncı, Çəhrayı, Boz, Qara

Cilalanmamış

Cilalanmış

Zərgərlik dünyasında qırmızı qranat daha uzun müddət və geniş yayılmışdır. Bu cür daşlar ilə bəzədilmiş bəzək əşyalarına Misir fironlarının türbələrində rast gəlinib. Qranatlar Qədim Roma dövründə daha geniş yayılmışdı.

Əslində “qranat” müxtəlif rəngli və xarakteristikaya malik geniş mineral qrupunu özündə birləşdirir. Qırmızı qranatdan başqa zərgərlik sənəti üçün spessartinlər (qranatın narıncı-qırmızı və ya çəhrayı-qırmızı növləri), demantoitlər (yaşıl yaxud sarımtıl yaşıl) və savoritlər (al yaşıl) xüsusi diqqət cəlb edir. 

Moos şkalası: 6.0 – 7.5

Mövcud rənglər: qırmızı, yaşıl, sarı, narıncı, qəhvəyi, çəhrayı, al qırmızı, boz, qara

Cilalanmamış

Cilalanmış

Jadeit  qiymətli daşların ən gözəl və sirli növləridən biridir. Jadeitin ən yaxşısı çətin keçilə bilən yuxarı Birmada yerləşir (yeri gəlmişkən, ABŞ-ın 2008-ci ildə tətbiq etdiyi embarqo rubin kimi Birma jadeitinə də tətbiq edilmiş və bir sıra digər ölkələr də buna qoşulmuşdur).

Buna görə, jadeitin əsl kolleksionerləri və dəyər verənləri tam olaraq çinlilərdir. Məhz burada jadeitin ən yaxşı nümunələri yüksək keyfiyyətli briliyantdan qiymətləndirilir. Məhz burada Sotheby’s və Christie’s hərraclarında qərbdən olan şəxs üçün məşhur olmayan jadeitdən olan qolbaq milyon dollara satıla bilər.

Məhz burada jadeitin “B sinfi” ilə “A sinfi”, “İmperial jadeit” ilə “imperial rəngli jadeit” arasındakı qiymət fərqini müəyyən edən rəng fərqini və şəffaflığını həqiqətən anlayırlar. Ən bahalı jadeit sayılan imperial jadeit həm də “Kelly Green” adlanan zümrüd rəngi və şəffaflığı ilə seçilir. Daşın heç bir hissəsi tünd olmalı deyil. 

Moos şkalası: 6.0 - 7.0

Mövcud rənglər: ağ, mavi, göy, qırmızı, yaşıl, sarı, narıncı, qəhvəyi, çəhrayı, al qırmızı, boz, qara, rəngbərəng

Cilalanmamış

Cilalanmış

Son illərdə lyapis-lazuru haute joaillerie məmulatlarında tez-tez görmək mümkündür – və bu isə bu daşa olan diqqətin artmasına səbəb oldu.

Qədim zamanlardan bəri məşhur olan bu daş muncuqlar, kaboşonlar və  oymaçılıq ornamentləri və fiqurları kimi istifadə olunmuşdur. Bu daş zərgərlik əşyaları həmçinin heykəltəraşlıq nümunələrində istifadə olunmuşdur.

Lyapis-lazur dedikdə çoxlarının gözü önündə gecə səmasını yaxud dərin dənizi xatırladan tünd mavi rəngli daş canlanır, amma əslində lyapis-lazur daşının rəngi dəyişkən olmaqla, yaşıl yaxud bənövşəyi rənglərdən çıxaraq firuzəyi və mavi rənglərə yaxınlaşır.

Lakin bunlar arasında ən dəyərlisi mavi rəng hesab olunur. Rəng tam mavi yaxud daşın səthində gözəl şəkildə oturmuş qızılı pirit qarışıqlı ola bilər. Bu isə onun dəyərini heç də azaltmır. Halbuki, tərkibində pirit olması daşın solğun və yaşılımtıl rəngə çevrilməsinə səbəb olur və bununla da onun dəyərini ciddi şəkildə azaldır. Həmçinin daşın ağarmasına təsir edən kalsit tərkibi də daşın dəyərini azaldır. İran və Əfqanıstan mənşəli lyapis-lazur (tərkibində kalsit olmayan və az miqdarda pirit olan) ən dəyərli, Rusiya mənşəli lyapis-lazur nisbətən az dəyərli  (pirit qarışıqlı və kalsit tərkibli), ən aşağı dəyərli isə yüksək kalsit tərkibli çili lyapis lazuru hesab olunur. 

Moos şkalası: 5.0 - 5.5

Mövcud rənglər: Mavi

Cilalanmamış

Cilalanmış

Malaxit müxtəlif zamanlarda və müxtəlif mədəniyyətlərdə istifadə olunmuşdur. Qədim misirlilər, yunanlar və romalılar  ondan zinət əşyalarında istifadə etməklə yanaşı, yaşıl boya hazırlamaq üçün onu toz şəklinə salırdılar.  Orta əsrlərdə malaxit cadugərlərdən və bəd nəzərdən  qoruyucu daş hesab olunurdu. Rus mədəniyyətində malaxit  folklorist Pavel Bajov tərəfindən işlənmiş ural nağıllarında idealizə edilirdi (Ural malaxit yataqları ilə  tanınırdı). 

Yaşıl rəngin gözəl çalarları və xüsusi kəsikli naxışı ilə seçilən malaxit əksər hallarda vazaların, mücrülərin və digər interyer əşyalarının  hazırlanmasında, daşda xırda plastika nümunələrinin, eləcə də, zərgərlik məmulatlarının hazırlanmasında istifadə olunur. 

Hazırda ən iri malaxit yataqları Afrikada yerləşir.  Malaxit əldə edərkən, diqqətli olmaq və nəzərə almaq lazımdır ki, onun sintetik növləri mövcuddur.  

Moos şkalası: 3.5 - 4

Mövcud rənglər: Yaşıl

Cilalanmamış

Cilalanmış

Beril qrupuna daxil olan bu mineral nisbətən daha yaxın tarixdə, 1910-cu illərdə kəşf olunub. Onun adı filantrop geniş morqanit kolleksiyasını Smitsonov institutuna hədiyyə etmiş Morqanın adı ilə bağlıdır. Rusiyada bu qiymətli daş başqa adla, votobyevit adı ilə tanınırdı.

Hemoloqlar onu məhz bu cür adlandırmışdı, lakin hazırda beynəlxalq ad istifadə edilir. Bu qiymətli daşın rəngi açıq bənövşəyidən çəhrayı rəngə qədər dəyişir. Morqanit Mozambikdə mədəninin kəşfinə qədər nadir və çox bahalı daş hesab olunurdu. Mədənin kəşfi onun qiymətini daha münasib etdi (“münasib” deyərkən, nisbətən nəzərdə tutulur). 

Moos şkalası: 7.5-8.0

Mövcud rənglər: Çəhrayı

Cilalanmamış

Cilalanmış

Opal daşları hələ qədim zamanlardan qeyri-adi rənginə və parıltısına görə qiymətləndirilmişdir. Məsələn, bir çox mədəniyyətlərdə  bu daşın ildırımdan ibarət olduğu hesab olunurdu. Bununla yanaşı, Avropa mədəniyyətində opal uzun müddət uğursuz daş hesab olunmuşdur - əslində bu, sadəcə onun emalı və bərkidilməsi texnologiyalarının qeyri-mükəmməlliyi ilə əlaqədar olmuşdur: bu daşlar parçalana bilirdi ki, bu da, artıq uğursuzluq əlaməti hesab edilirdi. 1980-ci illərdən etibarən, opal daşları artıq hər hansı mövhumatdan uzaq müasir zərgərlik sənətinə döndü ki, o zaman Avstraliyada çox gözəl opal yataqları aşkar olunmuşdu.

Rəngindən, parıltısından, qatışıqların mövcudluğundan, bərkliyindən və şəffaflığından asılı olaraq hemmologiyada opalın xeyli sayda növləri  fərqləndirilir, lakin zərgərlik sənəti üçün onların yalnız bir neçəsi maraqlıdır. 

Başlıca mənbəyi Meksika olan odlu opal fonda rəngi sarıdan qəhvəyiyə dəyişib, narıncı və qırmızı rəngə çevrilən parlaq, alovlu işartıları ilə seçilir. Qara opalda rəng oyunu tünd (mütləq qara deyil) rəng fonunda baş verir. Ağ opalda uyğun rəng oyunu açıq fonda baş verir. Su opalı da parlaq rəng oyunu ilə fərqlənir, onun üçün şəffaflıq və ya yarımşəffaflıq da xarakterikdir.  “Bolder opal” – süxurdakı qat kimi təsadüf edilən opal növüdür. Bütün bu opallar  parlaqlığı - rənglərin əlvan çalarlığı  ilə xarakterizə olunan nəcib opallar adlanan növlərə aiddir.

Moos şkalası: 5.5 - 6.5

Mövcud rənglər: Ağ, Rəngsiz, göy, Qırmızı, Yaşıl, Sarı, Narıncı, Qəhvəyi, Çəhrayı, Al qırmızı, Boz, Qara, Rəngbərəng.

Cilalanmamış

Cilalanmış

Turmalin Paraiba tam hemoloji kəşfdir və artıq çox nadir tapındı hesab olunur. O, 1980-ci illərin sonunda Braziliyanın Paraiba ştatında yerləşən yataqlarda tapılıb və onun adını alıb. Qiymətli daşın neon mavi rəng tonu xüsusisə qiymətlidir.

Turmalin Paraibanın kəşf olunduğu an ona tələbat hədsiz dərəcədə çox oldu. Qiymətli daş yapon kolleksionerlərində daha çox əks-səda doğurdu.

Yataqlar çox qısa zamanda tükəndi və qiymətli daş, xüsusilə onun çəkisi bir karatdan çox olan növləri, inanılmaz nadir tapıntıya çevrildi. Bir müddət sonra Afrikada buna oxşar turmalin növləri tapıldı. Əvvəlki ilə qarışmasının qarşısını almaq üçün onları Paraiba-like və ya Paraiba-type kimi adlandırmaq qərara alındı. Turmalinin Mozambikdə və ya Niqeriyada, yaxud özünün “tarixi vətəni” sayılan Paraiba ştatında tapılması onun qiymətində drammatik fərq yaradır. 

Moos şkalası: 7.0 - 7.5

Mövcud rənglər: mavi, göy, yaşıl

Cilalanmamış

Cilalanmış

Öz məşhurluğuna görə Birma rubinlərinə tətbiq edilən embarqoya minnətdar olmalı olan qiymətli daşlardan biri də rubellitdir. Qırmızı rəngin lazım olan tonunu axtaran zərgərlər turmalinin məhz bu qırmızıya çalan növünə diqqət yetirdilər.

Rubellitin rubinə oxşar qırmızı tonu rubini xatırlatdığına görə daha bahalı hesab olunur. Lakin onun donmuş çəhrayı, malina və bənövşəyi tonlu rənglərinə də tam haqlı olaraq yüksək tələbat mövcuddur. 

Moos şkalası: 7.0-7.5

Mövcud rənglər: Qırmızı, Çəhrayı

Cilalanmamış

Cilalanmış

2008-ci ildə Birma yaqutlarına tətbiq edilən və artıq adı çəkilmiş embarqo digər qiymətli daşın – şpinelin taleyində əhəmiyyətli rol oynamışdır. Xüsusilə bazarda ən keyfiyyətli növ kimi tanınan Birma yaqutu üçün, bu embarqo tarixdə qara iz qoysa da, şpinel üçün bu, sözsüz ki, işıqlı zolaq açdı. Zərgərlik dünyası şpinel haqqında danışdı və o, çox məşhurlaşdı və dəbə mindi. Əslində, zərgərlər bu qiymətli daşdan əsrlər boyu istifadə etmişdi, lakin 19-ci əsrin ortalarına kimi homoloji sınaqlar qırmızı şpineli yaqutdan, mavi şpineli isə sapfirdən ayırmaq üçün kifayət qədər dəqiq deyildi. Məşhur tarixi nümunə olaraq, Britaniya İmperiyasının Tacının ön xaçında yerləşdirilmiş 170 karatlıq “Qara şahzadə”ni göstərmək olar.  “Şahzadə” uzun müddət yaqut adlandırılmışdır və yalnız dəqiq yoxlamadan sınaqlardan sonra onun şpinel olduğu müəyyən edilmişdir.

Birma yaqutlarına tətbiq edilən embarqodan sonra zərgərlik səhnəsinin önünə onun irsi əvəzedicisi qırmızı şpinel gəldi. Daha sonra şpinelin çoxlu sayda müxtəlif rəngləri də dəbə mindi: mavi, çəhrayı, narıncı, boz, qara...

Şpinelin ən qiymətli rənglərindən biri rubinə oxşar qırmızı və çiyələk rəngidir. Bu rənglərdə olan daşın qiyməti bir çox yaqutdan bahalı ola bilər. Şpinelin esas xüsusiyyəti gün işığında və süni işıqda eyni dərəcədə gözəl görünməsidir.  

Moos şkalası: 7.5-8.0

Mövcud rənglər: Qırmızı, Çəhrayı, Al qırmızı, göy, Yaşıl, Narıncı, Sarı, Qəhvəyi, boz, Qara

Cilalanmamış

Cilalanmış

Tanzanitin bu mavi-bənövşəyi, lavandalı növü ilk dəfə 1960-cı illərdə zərgərlik dünyasında məşhurlaşdı. Tanzanit 1967-ci ildə Tanzaniyada tapılmışdır və həmin yerin adına adlandırılmışdır. Bu günə qədər də məhz Tanzaniya bu qiymətli daşların mənbəyi hesab olunur.

Bu qiymətli daş bazara Luis Komfort Tiffaninin kötükçəsi və Tiffany & Co şirkətinin direktorlar şurasının üzvü Henri Bi Platt tərəfindən çıxarılmış və bu adla qeydiyyata alınmışdır. Məhz o, zərgərlik brendlərində aktiv istifadə etməklə və güclü reklam aksiyaları aparmaqla bu daşları 1960-ci illərdə dəbə gətirdi. 

Moos şkalası: 6.5 – 7.0

Mövcud rənglər: Mavi

Cilalanmamış

Cilalanmış

Bu sarımtıl-boz rəngli daş cilalanmış səthdə gözəl tonu və ipək kimi zərif çaları ilə fərqlənir. Daşın öz rəsmi – adi qızılı-sarı və ya qızılı-qəhvəyi zolaqlardan, yaxud  dalğalardan ibarətdir. Adına baxmayaraq,  o, çox nadir hallarda səth üzərində qaçışan, pişik gözünü xatırladan pişik gözü effektinə malik olur (onu pişik gözü adına görə fərqləndirən də budur). 

Pələng gözü daşından müxtəlif interyer əşyalarının və zərgərlik məmulatlarının hazırlanmasında istifadə olunur.  

Moos şkalası: 6.5 - 7.0

Mövcud rənglər: Sarı, Qəhvəyi, Rəngbərəng

Cilalanmamış

Cilalanmış

Son illərdə Yüksək zərgərlik incəsənətinin nümunəsi olan əsərlərdə ən çox rast gəlinən daşlardan biri də firuzədir. Firuzə öz rənginə görə qədimdən bəri məşhur və dəyərlidir: ən gözəl nümunələrdə firuzənin rəngi aydın günəşli gündə səmanı xatırladır, firuzəni təsvir edən  bu çaları həm də “fars mavisi” adlandırırlar – bu isə ən yaxşı keyfiyyətli firuzənin Persiyada (indiki İran) olmasına istinaddır.

Firuzə qədim vaxtlarda müxtəlif ölkələrdə və materiklərdə dəyərli hesab olunurdu. Firuzədən zərgərlik əşyaları, dekorativ-tətbiqi incəsənət nümunələri, interyer mozaikalar hazırlanmışdır. Qədim Çində ondan mürəkkəb fiqurlar və vazalar kəsmiş, hindlilər isə firuzə parçalarını öz parlaq ornament və bəzək əşyalarının bir hissəsi kimi istifadə etmişdir.

Firuzə çox da bərk daş deyil (Moos şkalası üzrə 5-6), və elə də qurulusuna görə məsaməlidir. Bu səbəbdən də uzunömürlülükdən əziyyət çəkir. Kələ-kötür nahamar səthli nümunələr uzunömürlü olmur. Bununla əlaqədar, hamar səthli və az məsaməli nümunələri daha dəyərli hesab olunur. Bundan əlavə bir rəngli səthə malik olanlar da yüksək dəyərləndirilir, lakin bəzi istisna hallarda digər rəng çalarları hörümçək toru kimi gözəl naxış əmələ gətirdikdə, daş yüksək dəyərləndirilə bilər.

Moos şkalası:  : 5.0 – 6.0 

Mövcud rənglər: Göy, Yaşıl

Cilalanmamış

Cilalanmış